บ้านธูปหอมสมุนไพร (House of Aromatic Joss Stick) อยู่ในบริเวณคุ้งบางกะเจ้า ใกล้กับตลาดน้ำบางน้ำผึ้ง เป็นหนึ่งในสถานที่ท่องเที่ยวเชิงเรียนรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่น และเป็นเส้นทางปั่นจักรยานเที่ยวคุ้งบางกะเจ้า บ้านธูปหอมสมุนไพร เปิดชมในวันหยุดเสาร์-อาทิตย์ ร่วมทำกิจกรรมเบาๆ เข้าใจง่าย ใช้เวลาไม่มาก ในการลงมือทำธูปหอมไล่ยุง และผ้ามัดย้อม งานวิถีชาวบ้านที่หลายคนอาจยังไม่เคยรู้จัก ไม่เคยเห็น กิจกรรมนี้เหมาะกับครอบครัว กลุ่มเพื่อน หรือแนะนำชาวต่างชาติให้มาร่วมสืบสานวิถีชีวิตในแบบไทยๆ ได้ การเดินทางรถยนต์เข้าไปไม่ถึง ได้เฉพาะจักรยาน แต่ก็อยู่ใกล้ตลาดน้ำบางน้ำผึ้ง หากนำรถยนต์มา จอดไว้ที่ตลาดแล้วเดินมาได้ไม่ไกลนัก
บ้านธูปหอมสมุนไพร อยู่ในซอยหมู่บ้าน OTOP เพื่อการท่องเที่ยว บนถนนบัวผึ้งพัฒนา ซึ่งรถยนต์เข้าไปไม่ถึงที่ ใกล้กับทางเข้ามีที่รับฝากจอดรถ (10 บาท) แล้วเดินไปอีกหน่อย หากมาจากทางตลาดน้ำบางน้ำผึ้ง เดินออกไปทางด้านหลังตลาด ทางปูนเลียบคลอง พอออกถนนหลักเลี้ยวซ้ายไปหน่อยเดียวก็ถึง หรือถ้าปั่นจักรยานมาจากท่าเรือวัดบางน้ำผึ้งนอก ออกจากท่าเรือแล้ว เลี้ยวซ้ายปั่นมาทางสายใน ผ่านบางกอกทรีเฮ้าส์ บ้านธูปจะอยู่ก่อนออกไปตลาดน้ำบางน้ำผึ้ง
วิสาหกิจชุมชน บ้านธูปหอมสมุนไพร เกิดขึ้นเมื่อครั้งวิกฤตน้ำท่วมใหญ่ในพื้นที่สวนเกษตรของชาวบ้าน ในปี พ.ศ.2538 สร้างความเสียหายและต้องใช้เวลาในการฟื้นฟูพื้นที่ทำการเกษตร จึงมีแนวคิดที่จะเรียนรู้และหาอาชีพอื่นมาทดแทน เริ่มจากการเรียนรู้การทำธูปหอม 7 สีขึ้นมาก่อน แต่เนื่องจากไม่เข้ากับวิถีชีวิตชุมชน จึงปรับเปลี่ยนโดยหาวัสดุท้องถิ่นมาใช้ เพื่อเป็นการลดต้นทุนการผลิต และให้เข้ากับวิถีชุมชนท้องถิ่น จนได้เป็นผลิตภัณฑ์ธูปสมุนไพรสำหรับไล่ยุง มีรูปแบบเหมือนธูปบูชาพระ ใช้จุดในลักษณะเดียวกัน เพียงแต่ธูปสมุนไพรนี้ใช้จุดสำหรับไล่ยุง ไล่แมลงไม่ให้มารบกวน (ไม่ได้ฆ่า) และไม่เป็นพิษต่อมนุษย์ด้วย หลังจากได้ผลิตภัณฑ์ที่เหมาะสมต่อชุมชนแล้ว ได้เผยแพร่ภูมิปัญญาการทำธูปสมุนไพร และเปิดสอนให้แก่คนในชุมชน นักเรียนนักศึกษา ผู้ที่สนใจไฝ่รู้ต้องการต่อยอดทำเป็นอาชีพเสริม จนกระทั่งจัดตั้งเป็นวิสาหกิจชุมชน ที่ได้รวบรวมความรู้ความสามารถด้านอื่นของคนในชุมชน แลกเปลี่ยนองค์ความรู้ และถ่ายทอดให้กับผู้มาเยี่ยมเยือน จนถึงสร้างเป็นกิจกรรมอื่นๆ ตามมาอีกหลายอย่าง เช่น การทำผ้ามัดย้อม ทำอาหาร ขนมไทย การตัดกระดาษแบบมอญ เป็นต้น
ภายในบริเวฯบ้านธูปหอม เต็มไปด้วยต้นไม้ ให้ความรู้สึกร่มรื่นเป็นธรรมชาติ มีร่มเงาไม้เยอะ ไม่ร้อน ด้านหน้ามีศาลานั่งพัก ม้าหิน และซุ้มที่นั่งกระจายอยู่หลายแห่ง สามารถเดินเข้าไปเยี่ยม ปั่นจักรยานเข้าไปชมได้เลย หรือจะร่วมทำกิจกรรมเวิร์คช็อปด้วยก็ได้ ใช้เวลาไม่นาน โซนกิจกรรมอยู่ในโถงแบบเปิดโล่ง มีหลังคาคลุม จัดโต๊ะเก้าอี้ไว้เป็นกลุ่มๆ ใกล้ๆ มีห้องสุขาไว้บริการ
กิจกรรมหลักๆ ที่คนมาทำเวิร์คช็อปกัน มี 2 อย่าง คือ การทำธูปหอมสมุนไพรไล่ยุง และการทำผ้ามัดย้อม หากมีผู้สนใจทำกิจกรรมด้านอื่นๆ สามารถโทรติดต่อสอบถามโดยตรงจากบ้านธูปหอม
การทำธูปหอมสมุนไพรไล่ยุง
ธูปสมุนไพรไล่ยุงมีคุณสมบัติแตกต่างจากธูปทั่วไปที่จุดไหว้พระ เพราะต้องการให้กลิ่น และสรรพคุณของพืชสมุนไพรช่วยไล่ยุง และแมลงไม่ให้มารบกวนบริเวณนั้น ไม่ได้เป็นการฆ่า จึงไม่ได้เป็นยาฆ่าแมลง หรือเป็นสารพิษ วัตถุดิบที่ใช้ในการทำธูปสมุนไพร ได้แก่
1) ก้านธูป หรือส่วนฐาน เป็นพื้นฐานการเตรียมก้านธูปก่อนนำมาทำธูปทุกชนิด ตัวก้านที่นี่จะทำจากไม้ไผ่ แต่ด้วยคุณสมบัติของไม้ไผ่ที่ไม่สามารถติดอะไรไว้ได้นาน จึงต้องเตรียมตัวประสานให้ติดไว้ที่ไม้ก่อน ขั้นตอนการเตรียมจะนำไม้ไผ่ไปจุ่มน้ำ แล้วชุบผงยางบง* เฉพาะส่วนที่จะให้ผงธูปติด หรือส่วนที่จะใช้จุดไฟ (ทำซ้ำสัก 2-3 ครั้ง) แล้วตากพักไว้
* ยางบง หรือ จันทน์เหนียว หรือ โกบั้ว ก้อบั้ว หรือ ผงทำธูป (แล้วแต่จะเรียก เป็นผงที่นำมาทำเป็นธูป) ส่วนใหญ่เป็นผงที่ทำมาจากเปลือกของต้นยางบง (ต้นยางชนิดหนึ่ง พบแถบนครพนม นครราชสีมา) นำมาทำให้แห้งแล้วบดละเอียดเป็นผงเหมือนแป้ง ใช้เป็นตัวประสานที่มีความเหนียว ช่วยในการยึดเกาะได้ดี มักใช้เป็นพื้นในการทำธูปทั่วไป
2) ตัวธูป เป็นส่วนผสมที่จะใช้ติดบนธูป หรือส่วนที่จะจุดไฟให้เกิดเป็นควัน หากเป็นธูปไหว้พระธรรมดา มักจะมีขี้เลื่อยเป็นส่วนผสมหลัก สำหรับธูปสมุนไพรไล่ยุง จะใช้วัตถุดิบที่มีสรรพคุณทางสมุนไพร ช่วยไล่แมลงได้ ซึ่งแล้วแต่สูตรของแต่ละคน สำหรับที่นี่จะใช้สมุนไพรท้องถิ่นที่หาได้ หรือที่เหลือใช้แล้ว ได้แก่ ไม้มะม่วงบด เปลือกมะกรูด ใบตะไคร้หอม เปลือกส้ม เปลือกมะนาว ใบสะเดา อบเชย ขมิ้นชัน ทั้งหมดนี้ก่อนนำมาทำธูปจะต้องตากแห้ง และนำไปบดให้เป็นผงละเอียดเสียก่อน
3) ส่วนผสมอื่นๆ ได้แก่ น้ำ สีผสมอาหาร (หากต้องการให้มีสีสวย) น้ำมันตะไคร้หอม (เพิ่มกลิ่นหอม) เป็นต้น
ขั้นตอนการทำธูป
การทำผ้ามัดย้อม
ผ้ามัดย้อม เป็นเทคนิคการทำลวดลายผ้า ด้วยการมัด พับ ม้วน เย็บ โดยใช้อุปกรณ์ที่หาได้ง่ายโดยทั่วไป หากใครต้องการทำผ้ามัดย้อม ใช้เวลาเพียงไม่นาน และเรียนรู้ขั้นตอนการทำได้ไม่ยาก ทางบ้านธูปหอมจะเตรียมวัตถุดิบไว้ให้ ได้แก่
ขั้นตอนการทำผ้ามัดย้อม
ทำความรู้จักผ้ามัดย้อมกันหน่อย
มัดย้อม (tie-dye) มีความหมายตรงๆ ก็คือมัดเสร็จแล้วค่อยเอาไปย้อมสี หลายคนคงสงสัยว่าแล้วมันจะเป็นลวดลายได้ยังไง สันนิษฐานว่า ในสมัยโบราณน่าจะเกิดจากความบังเอิญที่ย้อมผ้าแล้วติดไม่เสมอกัน เลยเกิดเป็นลวดลายบางอย่าง ต่อมาจึงได้มีการทำให้ผ้าเป็นรอยก่อนนำไปต้มย้อม โดยหาอะไรมามัดหรือผูกด้วยเชือกบ้าง ทำให้เป็นปมบ้าง พอเอาไปย้อมสี เมื่อแกะตรงที่มัดไว้ออกมา ผ้าทั้งผืนจะติดสีที่ย้อม ยกเว้นตรงรอยที่มัดไว้ จะยังคงเป็นสีขาว ทำให้เกิดเป็นลวดลายแปลกตา เพราะตรงที่มัดไว้ ไปกั้นไม่ให้สีแทรกซึมเข้าไปตรงจุดนั้นได้ หลังจากนั้นจึงมีการเพิ่มเทคนิคต่างๆ เข้าไปมากมาย เช่น ใช้ยางรัด หมุดปักผ้า ตัวหนีบกระดาษ ผูกเป็นปม ม้วนเป็นก้นหอยก่อนมัด เย็บก่อนย้อม พับก่อนมัด หรือห่อวัสดุแล้วมัด จากนั้นนำไปย้อมทั้งผืน
วิธีที่ง่ายกว่า และทำได้หลายสีด้วย เป็นแบบมัดแล้ว หยดสีหรือระบายสีเป็นจุดๆ ไป จะใช้สีเดียวทั้งผืน หรือใส่หลายสีก็ได้ การทำลวดลายมัดย้อมนั้น แต่ละครั้งจะได้ไม่เหมือนกันเป๊ะ ดังนั้นจึงเป็นงานเชิงศิลปะ ที่มีความเอกลักษณ์เป็นหนึ่งเดียวไม่ซ้ำใคร
ข้อแนะนำ
- กิจกรรมทำธูปสมุนไพร และผ้ามัดย้อม มีค่าใช้จ่าย 60-80 บาท/คน/คอร์ส (พร้อมวัตถุดิบ)
- หากมาเป็นหมู่คณะ หรือกลุ่มใหญ่ ควรแจ้งล่วงหน้า 1 วัน
- ที่บ้านธูปหอม มีจักรยานให้เช่า (ควรสอบถามล่วงหน้า)
- หากต้องการไกด์นำทาง ควรติดต่อล่วงหน้า
- บ้านธูปหอมอยู่ด้านในถนนสายหลัก รถยนต์เข้าไม่ถึง หากนำรถยนต์มา มีที่รับฝากจอดรถอยู่ใกล้ๆ (10 บาท) หรือจอดรถไว้ที่ตลาดน้ำบางน้ำผึ้ง แล้วค่อยเดินไปก็ไม่ไกลนัก
- หากปั่นจักรยานมาจากวัดบางน้ำผึ้งนอก หรือบริเวณท่าเรือวัดบางน้ำผึ้งนอก มาตามเส้นทางจักรยานก็มาถึงบ้านธูปหอมได้
สถานที่น่าสนใจบริเวณใกล้เคียง
- ตลาดน้ำบางน้ำผึ้ง (ซื้อของกินของฝาก ชิม ช้อป)
- วัดบางน้ำผึ้งใน (ชมพระมหามณฑปเจดีย์ศรีนครเขื่อนขันธ์)
- ถนนเขียว* (เส้นทางปั่นจักรยานสวยๆ)
- บางกอกทรีเฮ้าส์ (ที่พักสไตล์อีโค่ เข้าชมฟรี)
- วัดบางน้ำผึ้งนอก (ชมโบสถ์ วิหารเก่าแก่ สมัยอยุธยาตอนปลาย)
* ถนนเขียว หรือถนนมรกต เป็นเส้นทางปั่นจักรยานสวยๆ ริมคลองบางน้ำผึ้ง ถนนปูนทาสีเขียว บางช่วงระบายสีเป็นดอกไม้สวยงาม ส่วนใหญ่คนที่ปั่นจักรยานในคุ้งบางกะเจ้าจะต้องมาถ่ายรูปกันตรงนี้ และอยู่ไม่ไกลจากบ้านธูปหอม
การเดินทาง
ห่างจากตลาดน้ำบางน้ำผึ้ง 700 เมตร
ห่างจากท่าเรือวัดบางน้ำผึ้งนอก 1.5 กิโลเมตร
ห่างจากท่าเรือบางกะเจ้า (ท่ากำนันขาว) 6 กิโลเมตร
ห่างจากสวนศรีนครเขื่อนขันธ์ / พิพิธภัณฑ์ปลากัด 5 กิโลเมตร
เส้นทางรถยนต์
เส้นทาง ถนนสุขสวัสดิ์ -> เลี้ยวเข้าอำเภอพระประแดง -> ถนนเพชรหึงษ์ ซอย 26 -> ถนนบัวผึ้งพัฒนา (ซอยวัดบางน้ำผึ้งนอก)
1 | ใช้เส้นทางถนนสุขสวัสดิ์ มุ่งหน้าไปทางพระประแดง พอผ่านแยกสะพานภูมิพลไปไม่ไกลนัก จึงเลี้ยวซ้ายตรงสามแยกพระประแดง |
2 | เมื่อเลี้ยวซ้ายมาแล้ว (เป็นถนนนครเขื่อนขันธ์) ตรงตามถนนเส้นนี้ไปราว 1 กิโลเมตร ผ่านซุ้มประตูเมืองนครเขื่อนขันธ์ตลาดพระประแดง จากนั้นถนนจะบังคับเลี้ยวซ้าย |
3 | เมื่อเลี้ยวมาแล้วตรงไปเรื่อยๆ จะเป็นถนนเพชรหึงษ์ ข้ามสะพานข้ามคลองลัดโพธิ์เข้าสู่คุ้งบางกะเจ้า ตรงไปเรื่อยๆ ราว 4 กิโลเมตร พอเลย 7-11 (ซ้ายมือ) ไปไม่ไกลนัก ให้เลี้ยวขวาเข้าซอยเพชรหึงษ์ 26 |
4 | เลี้ยวเข้าซอยมาแล้ว จากนั้นตรงผ่านหน้าวัดบางน้ำผึ้งในไปสักระยะ จึงเลี้ยวซ้ายเข้าซอยบัวผึ้งพัฒนา (ทางไปวัดบางน้ำผึ้งนอก) |
5 | เมื่อเข้าซอยมาได้สักระยะ จะข้ามสะพานข้ามคลอง ลงสะพานไปหน่อย ทางเข้าบ้านธูปอยู่ขวามือ (ซอยหมู่บ้าน OTOP เพื่อการท่องเที่ยว) เลยทางเข้าไปหน่อยมีลานรับจอดรถ (10 บาท) |
* หากใช้ทางด่วนเฉลิมมหานคร ตามป้ายบอกทางดาวคะนองมาเรื่อยๆ พอข้ามสะพานพระราม 9 (สะพานแขวน) ชิดซ้าย ออกถนนสุขสวัสดิ์ จากนั้นตรงไปอีกไม่ไกล จะเป็นแยกพระประแดง จึงเลี้ยวซ้ายเข้าอำเภอพระประแดง
** หากใช้วงแหวนอุตสาหกรรม สะพานภูมิพล (จากถนนปู่เจ้าสมิงพราย หรือ ถนนพระราม 3) ตามป้ายลงถนนสุขสวัสดิ์ จากนั้นตามป้ายพระประแดง พอเลี้ยวเข้าถนนสุขสวัสดิ์ไปไม่ไกล ก็เป็นแยกพระประแดงแล้ว เลี้ยวซ้ายเพื่อเข้าอำเภอพระประแดง
*** หากใช้ถนนกาญจนาภิเษก (จากทั้งฝั่งตะวันออก และตะวันตก) ออกถนนสุขสวัสดิ์ จากนั้นตามป้ายพระประแดง
รถโดยสารประจำทาง (ดูรายละเอียด เส้นทางรถประจำทาง)
รถเมล์
- หากขึ้นรถเมล์ที่เข้าไปยังท่าน้ำพระประแดง รถเมล์สายที่ผ่าน ได้แก่ สาย 6, 82, 138 (สาย 138 คันที่เขียนว่าเข้าท่าน้ำพระประแดง) มาลงป้ายตลาดพระประแดง หรือสุดสายที่ท่าน้ำพระประแดง จากนั้นนั่งรถเล็ก(รถกระป๊อ) ฝั่งตรงข้ามที่ว่าการอำเภอ รถจะเข้าไปตลาดบางน้ำผึ้ง (ค่ารถ 10 บาท) หรือเดินไปขึ้นรถเมล์ท้องถิ่นสีฟ้า สายพระประแดง-บางกอบัว ลงปากซอยเพชรหึงษ์ 26 แล้วต่อมอเตอร์ไซค์ไป
รถเมล์ท้องถิ่นสีฟ้า (1011) สายพระประแดง - วัดบางกอบัว
บริการ: 5.30 - 21.00 น. ค่าโดยสาร 8 บาท ตลอดสาย
เส้นทางเดินรถ พระประแดง - ถนนเพชรหึงษ์ - วัดทรงธรรม - สวนสุขภาพลัดโพธิ์ - ข้ามคลองลัดโพธิ์ - วัดคันลัด - วัดป่าเกด - (ปากซอย)ตลาดน้ำบางน้ำผึ้ง - ซอยวัดราษฎร์รังสรรค์ (สวนศรีนครเขื่อนขันธ์) - วัดบางกอบัว
คิวรถ: ปากซอย บ้านแซ่ 2 (ตรงข้ามตลาดพระประแดง ซอยข้างแว่นตาท็อปเจริญ)
- หากขึ้นรถเมล์สาย 140 (ทางด่วน), 142 (ทางด่วน) พอลงจากทางด่วนแล้ว ให้ลงรถเมล์ป้ายแรก (เรียกว่าป้ายวัดสน) แล้วต่อรถเมล์สาย 82, 138 (ที่เขียนว่าเข้าท่าน้ำพระประแดง) ลงท่าน้ำพระประแดง จากนั้นขึ้นรถกระป๊อ หรือรถเมล์ท้องถิ่น
- หากขึ้นรถเมล์สาย 20, 35 ลงรถที่ป้ายวัดสน จากนั้นต่อรถเมล์สาย 82, 138 (ที่เข้าท่าน้ำพระประแดง) ลงท่าน้ำพระประแดง จากนั้นขึ้นรถกระป๊อ หรือรถเมล์ท้องถิ่น
เรือข้ามฟาก (ดูรายละเอียด เรือข้ามฟาก)
BTS บางนา + เรือข้ามฟาก (ท่าเรือวัดบางนานอก -> ท่าเรือวัดบางน้ำผึ้งนอก)
- นั่งรถไฟฟ้า BTS มาลงสถานีบางนา (ทางออก 2) จากนั้นเดินไปทางแยกบางนา เลี้ยวซ้ายเข้าถนนสรรพาวุธ จะมีคิวรถสองแถววิ่งในถนนสรรพาวุธ นั่งไปจนสุดทาง วัดบางนานอกอยู่ซ้ายมือ เดินเข้าไปในวัด ท่าเรือข้ามฟากอยู่ท่าน้ำในวัด
- นั่งเรือไปขึ้นที่ท่าวัดบางน้ำผึ้งนอก จากนั้นต่อมอเตอร์ไซค์รับจ้างไป หรือเช่าจักรยานปั่นไปเส้นทางสายในได้ (ท่าเรืออยู่ห่างบ้านธูป 1.5 กิโลเมตร)
* ท่าเรือข้ามฟากนี้อยู่ใกล้ตลาดน้ำบางน้ำผึ้ง บ้านธูปสมุนไพร บางกอกทรีเฮ้าส์ เป็นท่าที่ใช้เรือขนาดใหญ่สามารถนำคน จักรยาน และรถมอเตอร์ไซค์ข้ามได้
MRT สถานีศูนย์ประชุมแห่งชาติสิริกิติ์ + เรือข้ามฟาก (ท่าเรือวัดคลองเตยนอก -> ท่าเรือบางกะเจ้า)
- นั่งรถไฟใต้ดิน MRT ลงสถานีศูนย์ประชุมแห่งชาติสิริกิติ์ (ทางออก 1) จากนั้นนั่งแท็กซี่ หรือมอเตอร์ไซค์รับจ้างไปวัดคลองเตยนอก ลงรถแล้วเดินเข้าไปยังท่าน้ำข้างวัด
- นั่งเรือไปขึ้นที่ท่าเรือบางกะเจ้า (ท่ากำนันขาว) จากนั้นต่อมอเตอร์ไซค์รับจ้าง หรือเช่าจักรยานปั่นไป (ท่าเรืออยู่ห่างบ้านธูป 6 กิโลเมตร)
* ท่าเรือนี้เป็นท่าที่อยู่ใกล้กับสวนศรีนครเขื่อนขันธ์ และพิพิธภัณฑ์ปลากัด เป็นท่าที่มีเรือเหมาขนาดเล็ก สามารถนำจักรยานใส่เรือข้ามฟากไปด้วยได้ (มอเตอร์ไซค์ข้ามไม่ได้)
ข้อมูลการติดต่อ บ้านธูปหอมสมุนไพร
เวลาเปิด 9.00 -15.00 น.
* วันเสาร์ - อาทิตย์ รับ Walk-in ได้ไม่ต้องจอง ส่วนวันธรรมดา เปิดสำหรับการจองมาเป็นหมู่คณะ (ควรแจ้งล่วงหน้า)
ที่อยู่ 22 หมู่ 3 ซอยเพชรหึงษ์ 52 ตำบลบางน้ำผึ้ง อำเภอพระประแดง จังหวัดสมุทรปราการ 10130
โทร 02-815-0729, 081-801-3702, 086-569-1650
เฟสบุ๊ค https://www.facebook.com/teenee.baantoop/