วัดทรงธรรมวรวิหาร

วัดทรงธรรมวรวิหาร (Wat Songdham Worawihan) อำเภอพระประแดง เป็นวัดคู่บ้านคู่เมืองนครเขื่อนขันธ์ ในสังกัดรามัญนิกาย วัดเก่าแก่ที่สร้างขึ้นเป็นวัดแรกพร้อมการสร้างเมือง ที่มีประวัติความเป็นมานานกว่า 200 ปี เป็นศูนย์รวมจิตใจของชาวมอญที่อยู่ในถิ่นฐานพระประแดง ภายในวัดมีพระมหาธาตุรามัญเจดีย์ในรูปแบบมอญ เสาหงส์ ธงตะขาบ สัญลักษณ์แสดงตัวตนของชาวมอญ ที่ได้รับการสืบทอดทางวัฒนธรรมประเพณีมาจนถึงปัจจุบัน และที่วัดยังเป็นศูนย์กลางการจัดงานประเพณีแห่หงส์ ธงตะขาบ ในช่วงสงกรานต์ประจำทุกปีอีกด้วย การเดินทางมาวัดสะดวก หาง่าย อยู่ใกล้ตลาดพระประแดง

วัดทรงธรรมวรวิหาร เป็นวัดที่มีเส้นทางเข้าออกได้หลายทาง เดินทางมาได้จากถนนหลายสาย ประตูทางเข้าออกวัดมี 2 ประตู ประตูนึงติดถนนทรงธรรม ส่วนอีกประตูอยู่บนถนนเพชรหึงษ์ วัดตั้งอยู่ติดกับโรงเรียนวัดทรงธรรม ไม่ไกลจากตลาดพระประแดง ท่าน้ำพระประแดง และสวนสุขภาพลัดโพธิ์ ภายในวัดมีลานจอดรถสะดวก

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ 2 พระองค์โปรดให้ ชาวมอญที่อพยพมาจากประเทศพม่า ได้เข้ามาอาศัยอยู่ในประเทศไทย โดยให้ไปตั้งถิ่นฐานอยู่ในอำเภอสามโคก จังหวัดปทุมธานี ต่อมาในปี พ.ศ.2357 - 2358 ทรงรับสั่งให้สร้างป้อมปราการ และตั้งเมืองใหม่ขึ้นในเขตปากน้ำ จึงได้ขอให้ย้ายครัวชาวมอญกว่า 300 ครอบครัว มาช่วยสมทบในการสร้างป้อมเพื่อเป็นหน้าด่านทางทะเล และเป็นชาวเมืองใหม่ ประจำ ณ ที่แห่งนี้ โดยให้กรมพระราชวังบวรราชเจ้ามหาเสนานุรักษ์ (จุ้ย)* เป็นแม่กองในการสร้้างเมือง และพระราชทานชื่อเมืองนี้ว่า "นครเขื่อนขันธ์" พร้อมกันนั้นได้สร้่างวัดทรงธรรม ให้เป็นศูนย์รวมจิตใจแก่ชาวมอญ ได้ใช้ประกอบกิจต่างๆ ในทางพระพุทธศาสนา หลังจากกรมพระราชวังบวรราชเจ้ามหาเสนานุรักษ์สิ้น ก็โปรดให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นศักดิพลเสพ มาเป็นแม่กองช่วยสานต่อเนื่อง สร้างเมืองเพิ่มเติม ในปีพ.ศ.2363 และมาสร้างป้อมปราการที่ชื่อว่า “ป้อมเพชรหึง” ไว้ริมแม่น้ำเจ้าพระยา บริเวณหน้าวัดทรงธรรม

เดิมวัดทรงธรรมที่สร้างขึ้นในครั้งแรกนั้นอยู่ติดแม่น้ำเจ้าพระยา วัดหันหน้าไปทางแม่น้ำที่เป็นเส้นทางสัญจรหลัก ด้านหน้าวัดมีเจดีย์เก่าสไตล์มอญอยู่หนึ่งองค์* ส่วนโบสถ์จะอยู่ถัดไปด้านใน ชาวบ้านจึงเรียกวัดเป็นภาษามอญว่า แผ่เมิกแซม หรือ วัดหน้าโบสถ์ ครั้นเมื่อรัชกาลที่ 2 โปรดให้สร้างป้อมเพชรหึง** ไว้บริเวณริมแม่น้ำ วัดจึงต้องขยับย้ายเข้าไปด้านในแผ่นดินมากขึ้น เพื่อให้อยู่ภายในกำแพงป้อมปราการ ขณะย้ายวัดได้มีการสร้างศาลาการเปรียญ และกุฏิขึ้นใหม่ 3 หลัง ซึ่งกล่าวกันว่าศาลาการเปรียญหลังนี้ เคยเป็นศาลาทรงธรรมของรัชกาลที่ 2 และกรมพระราชวังบวรราชเจ้ามหาเสนานุรักษ์ (พระอนุชา)

ล่วงมาถึงสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 ครั้งที่พระองค์ทรงเสด็จมาถวายผ้าพระกฐินที่วัดทรงธรรม เมื่อเห็นวัดทรุดโทรม จึงโปรดให้พระยาดำรงราชพลขันธ์ (จั้ว คชเสนีย์) เจ้าเมืองนครเขื่อนขันธ์ลำดับที่ 2 ที่ปกครองเมืองอยู่ในขณะนั้น ได้ทำการบูรณะวัดขึ้นใหม่ และรื้อกุฏิ 3 หลังที่มีอยู่ มารวมเป็นหลังเดียวกัน

ชื่อวัดทรงธรรมนั้น ครั้งนึงชาวบ้านเคยเรียกว่า แผ่พระครู หรือ วัดพระครู ด้วยคำว่าพระครูนี้ มาจากวัดทรงธรรมเป็นวัดหลวง เจ้าอาวาสที่ประจำวัดจะต้องมีสมณศักดิ์ เป็นพระครูสัญญาบัตร ในเวลาต่อมา รัชกาลที่ 4 ทรงเปลี่ยนชื่อวัดใหม่ให้เป็น วัดดำรงค์ราชธรรม แต่ก็เรียกเพียง วัดทรงธรรม ซึ่งกล่าวกันว่า เพราะเป็นวัดที่มีศาลาทรงธรรม ของรัชกาลที่ 2 นั่นเอง

พระมหาธาตุรามัญเจดีย์

พระมหาธาตุรามัญเจดีย์ ที่เห็นอยู่ภายในวัดทรงธรรม เป็นเจดีย์ที่สร้างขึ้นในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 ทรงโปรดให้อัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุจากพระบรมมหาราชวังมาบรรจุไว้ที่องค์เจดีย์ 8 องค์ ทั้งยังอัญเชิญพระพุทธรูปมาให้กับทางวัดอีกจำนวนหนึ่ง พระบรมสารีริกธาตุนั้น อัญเชิญขึ้นบรรจุในองค์พระเจดีย์ 4 องค์ และทรงเลือกพระพุทธรูป 1 องค์ บรรจุพระบรมสารีริกธาตุส่วนที่เหลือไว้ในพระเกศา ส่วนพระพุทธรูปอื่นๆ ที่นำมาด้วย เก็บไว้ภายในพระมหาธาตุเจดีย์

เจดีย์ย่อมุมสิบสองสีขาวองค์ใหญ่ภายในวัด นับเป็นสถาปัตยกรรมที่แสดงอัตลักษณ์ของเจดีย์รูปแบบรามัญ ประกอบด้วยเจดีย์ประธานตรงกลาง มีขนาดกว้าง 10 วา 2 ศอก (21 เมตร) และสูงจากฐานถึงยอดฉัตร 11 วา 3 ศอก (23.5 เมตร) ฐานเจดีย์มีลักษณะกว้าง แล้วค่อยๆ ลดหลั่นไปจนถึงยอด ปลายยอดคลุมด้วยยอดฉัตร 9 ชั้น รอบฐานองค์เจดีย์ประดิษฐานพระพุทธรูปปางต่างไว้โดยรอบ ถัดจากองค์เจดีย์ มีลานประทักษิณ แล้วล้อมด้วยกำแพงแก้วอีกชั้นหนึ่ง มุมทั้งสี่ของกำแพงแก้วมีเจดีย์องค์เล็ก ขนาดกว้าง 5 ศอก สูง 3 วา 1 ศอก ประดับไว้ทั้ง 4 ทิศ
 

วิหารบูรพาจารย์ และหลวงพ่อทันใจ

วิหารบูรพาจารย์​ เป็นวิหารที่สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ.2518 ลักษณะวิหารเป็นอาคารยกพื้นแบบซุ้มศาลาแนวยาว มีผนังด้านเดียว ส่วนด้านหน้าและด้านข้างเปิดโล่ง มีเพียงระเบียงกั้น ด้านหน้าตัวอาคารมีมุขยื่นออกมา ผนังและเสาประดับด้วยกระจกแผ่นเล็กๆ ทั้งอาคาร คันทวยประดับรับเชิงชายคาบริเวณบัวหัวเสา เป็นคอหงส์โค้งงอน

อาคารวิหาร มีบันไดทางขึ้นอยู่ด้านข้าง บันไดเพียงไม่กี่ขั้นไปสู่ตัวอาคาร บนวิหารประดิษฐานพระพุทธรูปและพระเกจิอาจารย์วางเรียงหันหน้าไปในทิศทางเดียวกัน ประธานองค์แรกเป็นหลวงทันใจ จากนั้นจะเป็นรูปหล่ออดีตเจ้าอาวาสวัดทรงธรรมแต่ละองค์ บริเวณด้านหลังรูปเหมือนรูปปั้นบูรพาจารย์แต่ละท่าน ประดับตกแต่งผนังด้วยแผ่นประดับที่มีลวดลายละเอียดงดงามตามรูปแบบรามัญ

- หลวงพ่อทันใจ เป็นศิลปะตามแบบมอญรามัญ ส่วนใหญ่จะพบเห็นได้ในประเทศพม่า พุทธลักษณะนั่งขัดสมาธิเพชร ปางมารวิชัย  พระพักตร์กว้างดูอวบอิ่ม พระเกศาม้วนกลมเป็นมวยด้านบน ไม่มีเปลวพระเกศ พระพุทธรูปนี้ตั้งชื่อตามการสร้างที่รวดเร็วทันใจ ใช้เวลาสร้างเพียง 1 คืน ตั้งแต่เริ่มสร้างตอนเที่ยงคืน และต้องเสร็จก่อนตะวันตกดิน

- รูปปั้นเทพทันใจ นัตโบโบจี เทพทันใจชี้นิ้วที่คนไทยไปพม่าแล้วต้องไปขอพร (ไม่ใช่พระ) ก็ได้จำลองมาวางไว้ใกล้กับหลวงพ่อทันใจ เวลาขอพรจะต้องเอาหน้าผากไปแตะตรงนิ้วชี้ที่ยื่นออกมา

นอกจากนี้ในวิหาร ยังประดิษฐานรูปหล่ออดีตเจ้าอาวาสของวัด ดังนี้

- ท่านเจ้าคุณพระอุดมญาณ (หลวงปู่แหล่ว) อดีตเจ้าคณะจังหวัดนครเขื่อนขันธ์
- ท่านเจ้าพระคุณอุดมวิจารณ์ (หลวงปู่กลั่น) เป็นผู้สร้างโรงเรียนวัดกลางนา และโรงเรียนวัดทรงธรรม
- ท่านเจ้าคุณพระราชธรรมวิสารท (หลวงปู่สุก) เจ้าคุณแข้งดำ หรือเจ้าคุณดุ๊ เป็นพระผู้รักษาวินัยอย่างเคร่งครัด
- ท่านเจ้าพระคุณราชวิสารทะ (หลวงปู่เจิน)
- ท่านพระครูสมุทรวราภรณ์ (หลวงพ่อมหาวารี)
 

พระอุโบสถ

พระอุโบสถของวัด ตั้งอยู่ในที่เดิมเมื่อครั้งเริ่มสร้างวัด แต่เดิมสร้างด้วยเครื่องไม้ฝากระดาน ต่อมาสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 ทรงรับสั่งให้พระยาดำรงราชพลขันธ์ (จุ้ย คชเสนี)​ ทำการบูรณะปฏิสังขรณ์ จึงได้มีการรื้อโบสถ์ สร้างใหม่ให้เป็นแบบก่ออิฐถือปูน หลังคาประดับช่อฟ้าใบระกาหางหงส์ เสารอบพระอุโบสถ เป็นเสากลมคู่รองรับชายคาด้านนอก มีทั้งหมด 28 คู่ (56 ต้น) ประตูทางเข้าด้านหน้ามี 2 บาน ด้านข้างเจาะช่องหน้าต่าง ทั้งประตูหน้าต่างเป็นแบบเรียบๆ ไม่ประดับซุ้มกรอบใดๆ ถัดจากตัวอาคารพระอุโบสถ โดยรอบเป็นลานประทักษิณกว้าง และมีกำแพงแก้วล้อมรอบทั้งสี่ด้าน ซุ้มประตูกำแพงแก้วเป็นทรงกลมมน ประดับลวดลายดอกบัว

ภายในพระอุโบสถ ประดิษฐานพระประธาน เป็นพระพุทธรูปสมัยสุโขทัยปางมารวิชัยที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 ทรงเลือกอัญเชิญมาถวาย เมื่อคราวเสด็จพระราชดำเนินเป็นองค์ประธานในการถวายผ้าพระกฐิน พระอุโบสถหลังนี้ยังเคยได้ใช้เป็นสถานที่ที่ถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยาของข้าราชการในสมัยที่ยังเป็นจังหวัดพระประแดงด้วย
 

วิหาร

วิหารของวัดทรงธรรม สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 4 (พ.ศ. 2401-2405) ตั้งอยู่บริเวณด้านหน้าพระอุโบสถ ใกล้กับพระมหารามัญเจดีย์ เป็นวิหารที่ไม่มีกำแพงแก้วล้อมรอบ  

ลักษณะวิหารก่ออิฐถือปูน ประดับช่อฟ้าใบระกาทำด้วยไม้สัก หน้าบันเป็นลายเทพนม ภายในวิหารประดิษฐานพระประธานชื่อว่า "พระพุทธทรงธรรม" พระพุทธรูปไม้ในพุทธลักษณะปางห้ามญาติ (ห้ามสมุทร) ประทับยืนอยู่ภายในซุ้มที่ทำจากโลหะ เป็นกรอบฉลุลวดลายละเอียดงดงามตามรูปแบบของมอญ ด้านหน้าพระประธานมีพระพุทธปฏิมาหลายองค์ บางองค์เป็นพระพุทธรูปไม้เก่าแก่ มีทั้งปางสมาธิ และปางมารวิชัย ต่อมาทางวัดได้จัดสร้างรอยพระพุทธบาทจำลองไว้บริเวณด้านหน้าพระประธาน และจัดให้มีงานปิดทองพระพุทธบาทจำลองขึ้นทุกปี
 

พระมณฑปกลางน้ำ

พระมณฑป ตั้งอยู่ไม่ไกลจากวิหารบูรพาจารย์ เป็นมณฑปทรงจตุรมุข ฐานยกสูง ใต้ฐานทำเป็นบ่อปลาบ่อเตา ภายในพระมณฑปประดิษฐานพระมหาเศรษฐีนวโกฏิ* ซึ่งเป็นพระภิกษุชั้นพระโสดาบัน พระอริยบุคคล 9 รูป เป็นการสร้างขึ้นเพื่อบูชาอานิสงค์ของการเสียสละของแต่ละรูป มักจะสร้่างเหมือนพระพุทธรูปมี 9 พระพักตร์ ในเศียรเดียว การบูชาพระเศรษฐีนวโกฏิ เชื่อว่าจะให้โชคลาภ มีความเจริญรุ่งเรือง ปกปักษ์รักษา คุ้มครองให้เป็นสุขร่มเย็น