สวนศรีนครเขื่อนขันธ์

สวนศรีนครเขื่อนขันธ์ (Sri Nakhon Khuan Khan Park) หนึ่งในไฮไลท์ของการปั่นจักรยานเที่ยวคุ้งบางกะเจ้า หากไม่ได้แวะมาที่นี่ เท่ากับว่ายังมาไม่ถึงคุ้งบางกะเจ้าก็ว่าได้ เที่ยวชมสวนที่มีความเป็นธรรมชาติทั้งที ต้องขี่จักรยานเที่ยว ซอกแซกมุดซุ้มต้นไม้ สูดอากาศให้เต็มปอด พักสายตากับสีเขียวของต้นไม้ ใต้ความร่มรื่นของสวนป่า ให้อาหารปลา เดินชมวิวสบายตาที่สะพานไม้ริมบึงใหญ่ แล้วชักชวนกันไปปีนหอดูนก ปิดท้ายด้วยยกก๊วนโพสท่าถ่ายรูปเก๋ๆ กับลานไม้ระแนงก่อนกลับ นับว่าเป็นสวนที่เหมาะกับทุกเพศทุกวัย ได้ทำกิจกรรมกับครอบครัวในวันหยุด จูงลูกหลาน พาผู้สูงอายุ นัดกลุ่่มเพื่อน มาพักผ่อน ออกกำลังกาย การเดินทางมาไม่ยากเลย จะขับรถมา หรือนั่งเรือข้ามฟาก ก็ไม่ลำบากอย่างที่คิด

สวนสาธารณะ และสวนพฤกษชาติ ศรีนครเขื่อนขันธ์ อยู่ในตำบลบางกะเจ้า* อำเภอพระประแดง เข้าทางซอยเพชรหึงษ์ 33 หรือเรียกว่า ซอยวัดราษฎร์รังสรรค์ หากมีรถส่วนตัวมา จากตลาดพระประแดง ตรงตามถนนสายหลัก ข้ามคลองลัดโพธิ์แล้วตรงมาเรื่อยๆ จนมาถึงซอยเพชรหึงษ์ 33 ทางซ้าย เลี้ยวเข้าไปเรื่อยๆ จะเห็นทางเข้าอยู่ขวามือ ส่วนคนที่ปั่นจักรยานเที่ยว ก็ปั่นมาได้ หาไม่ยาก มีป้ายบอกชัดเจนตลอดเส้นทาง

นับตั้งแต่ปี พ.ศ.2525-2530 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ 9 ทรงประทับเฮลิคอปเตอร์ผ่านพื้นที่บริเวณคุ้งบางกะเจ้า และทรงมีพระราชดำริว่า ควรสงวนพื้นที่แห่งนี้ให้เป็นพื้นที่สีเขียว เพื่อเป็นปอดของคนเมืองไว้ หลังจากนั้นได้มีมติครม. อนุมัติโครงการ "สวนกลางมหานคร" กำหนดพื้นที่เวนคืนในพื้นที่บางกะเจ้า แต่ไม่เป็นผล จึงได้ปรับเปลี่ยนเป็นการซื้อขายตามความสมัครใจแทน

จนกระทั่งต่อมา ในปี พ.ศ.2542 สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม (สผ.) กระทรวงวิทยาศาสตร์และสิ่งแวดล้อม จัดซื้อพื้นที่รกร้างในคุ้งบางกะเจ้าจากประชาชนจำนวน 564 แปลง เป็นเนื้อที่ 1,276 ไร่ แล้วก่อสร้างเป็นสวนสาธารณะและสวนพฤกษชาติเป็นจำนวน 148 ไร่

โครงการสวนกลางมหานคร ได้ถูกส่งมอบให้อยู่ในการดูแลของกรมอุทยานแห่งชาติฯ และกรมป่าไม้ โดยพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงพระราชทานชื่อสวนแห่งนี้ไว้ว่า "สวนศรีนครเขื่อนขันธ์" ที่แปลว่า สวนสาธารณะที่เป็นศรีแก่เมืองนครเขื่อนขันธ์ ณ บริเวณที่เคยเป็นเมืองหน้าด่าน ที่ชื่อว่าเมืองนครเขื่อนขันธ์ หรือที่หลายคนเรียกให้จำง่ายว่า "สวนบางกะเจ้า"

พื้นที่สีเขียวในสวนบางกะเจ้า เป็นทั้งสวนสาธารณะ และสวนพฤกษชาติขนาดใหญ่ ที่อุดมไปด้วยต้นไม้พรรณไม้นานาชนิด เป็นแหล่งผลิตออกซิเจนขนาดใหญ่ให้กับคนเมือง จนในปี พ.ศ.2549 ได้รับการยกย่องจากนิตยสารไทม์ เอเชีย ให้เป็น The Best Urban Oasis of Asia  

หลังจากนั้นในปี พ.ศ.2557 - 2558 บริษัท ปตท.สผ. ร่วมมือกับ คณะวนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ และกรมป่าไม้ ได้ร่วมกันปรับปรุงพื้นที่ 40 ไร่ ฟื้นฟูพื้นที่ป่าเชิงนิเวศ อนุรักษ์พันธุ์พืชท้องถิ่น ปรับปรุงภูมิทัศน์ เพื่อเป็นการเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เนื่องในวโรกาสพระชนมายุครบ 60 พรรษา และเนื่องในโอกาสครบรอบ 30 ปี ในปี 2558 โดยปรับปรุงเส้นทางศึกษาธรรมชาติ ติดป้ายแสดงความรู้ตามจุดต่างๆ ทำเส้นทางระยะสั้นให้กับผู้ใช้รถเข็น
 

พื้นที่ภายในสวนศรีนครเขื่อนขันธ์

พื้นที่ในสวน จัดแต่งให้มีความเหมาะกับการเดินเล่น พักผ่อนหย่อนใจ วิ่งออกกำลังกาย ได้ชมธรรมชาติ รวมถึงเส้นทางปั่นจักรยานเที่ยว ภายในสวนมีบึงขนาดใหญ่ สะพานไม้ระแนงทอดยาวไปตามริมบึง บางส่วนของสวนจัดแต่งให้ดูเรียบร้อยสวยงาม ปูสนามหญ้า ปลูกไม้ดอกไม้ประดับ จัดศาลาพักริมน้ำ มีท่าน้ำให้ได้ให้อาหารปลาได้อย่างใกล้ชิด และบางพื้นที่ปล่อยไว้ให้พืชพรรณได้เติบโตแบบป่าตามธรรมชาติ สวนแห่งนี้จึงมีความผสมผสานโดยไม่ปรุงแต่งมากจนเกินไปนัก ทั้งนี้เพื่อเป็นการอนุรักษ์รักษาสภาพแวดล้อมเดิมไว้ ให้ได้เห็นระบบนิเวศ พรรณพืช และสัตว์ท้องถิ่นที่อยู่ในธรรมชาติจริงๆ

เมื่อผ่านป้ายสวนศรีนครเขื่อนขันธ์จากด้านหน้า มีถนนลาดยาวเข้าสู่ทางเข้า ซึ่งนับว่าเป็นทางเข้าออกหลักทางเดียวก่อนที่จะเข้าไปด้านในบริเวณสวน สุดทางรถจะมีสะพานและป้อมยามอยู่ คนที่นำรถยนต์ส่วนตัวมาจะต้องจอดไว้ด้านหน้านี้ จอดได้ตามริมฟุตบาทสองข้างทาง เรียงต่อกันไปตามแนวถนน ไม่มีลานจอดรถ (บางกรณี ก็อาจเปิดให้เข้าไปจอดด้านในได้บ้าง) จากนั้นค่อยเดินข้ามสะพานเข้าไปในบริเวณสวนสาธารณะ คนที่ขี่จักรยานมา ปั่นเข้าไปได้เลย (ไม่เสียค่าเข้า) ส่วนคนที่ยังไม่มีจักรยาน อยากปั่นจักรยานเที่ยวในสวนศรีฯ สามารถเช่าได้ตรงทางเข้าได้เลย (ราคาประมาณ 20-50 บาท/วัน ซึ่งอาจมีการปรับขึ้นลงได้ในภายหลัง)

เมื่อเข้าไปในบริเวณสวนแล้ว ส่วนแรกจะเป็นลานวงเวียน ขวามือจะเป็นกลุ่มอาคารจัดนิทรรศการ ห้องน้ำ หากแวะดูแผนผังทั้งหมดสักนิด ก็สามารถศึกษาเส้นทางได้ว่า มีเส้นทางภายในสวนอย่างไรบ้าง ซึ่งจริงๆ แล้ว ทุกเส้นทางก็วนเวียนเชื่อมต่อถึงกันได้หมด เส้นทางในสวนบางกะเจ้านี้ ปลอดภัย เหมาะกับการเดิน วิ่ง ปั่นจักรยาน หรือผู้ใช้รถเข็น เพราะไม่มีรถยนต์มาคอยรบกวน เด็กๆ ก็ปั่นจักรยานได้ เส้นทางร่มรื่น ผ่านสะพานต่างๆ ปั่นได้สนุก สำหรับผู้สูงอายุ หรือผู้พิการที่นั่งรถเข็นก็สามารถใช้เส้นทางได้ (มีสัญลักษณ์ผู้ใช้รถเข็นไว้ให้เห็นบนถนนเลย) ถนนส่วนใหญ่เป็นทางลาดยาง มีป้ายบอกทางจักรยานอยู่เป็นระยะๆ ใครอยากแวะพัก แวะชมจุดต่างๆ ก็หยุดได้ตลอด   

สำหรับคนที่ไม่ขี่จักรยาน หรือครอบครัวที่มีเด็กเล็ก จะเดินเล่นริมน้ำ หรือหาเสื่อมาปูนั่งตามร่มไม้ ก็ไม่ต้องไปไหนไกล มีศาลาริมน้ำให้นั่งพักผ่อน ตรงท่าน้ำทำลานบันไดให้ได้ให้อาหารปลาได้อย่างใกล้ชิด แต่ก็ควรระวังเด็กๆ ให้อยู่ในสายตาไว้หน่อย เพราะตรงท่าน้ำไม่มีรั้วกั้น

เส้นทางภายในสวนแบ่งออกเป็น 2 เส้นทาง คือ

เส้นทางระยะสั้น ประมาณ 500 เมตร ใช้เวลาประมาณ 30 นาที เหมาะสำหรับผู้สูงอายุ ผู้ใช้รถเข็นวีลแชร์ ผู้พิการ และเด็กเล็กที่นั่งรถเข็นเด็ก ตามเส้นทางมีป้ายสื่อความหมายธรรมชาติ เหมือนนิทรรศการกลางแจ้ง ให้ความรู้ในแต่ละจุด เหมาะกับการเดินเล่น ผ่อนคลาย ได้สัมผัสธรรมชาติ  ให้เด็กๆ ให้อาหารปลา บนถนนมีสัญลักษณ์แสดงเส้นทางของรถวีลแชร์บนพื้นระดับถนนไม่ชัน ไม่ลื่น ไม่แคบ  

เส้นทางระยะยาว ประมาณ 2.2 กิโลเมตร ใช้เวลาประมาณ 45 นาที - 1 ชั่วโมง เหมาะการปั่นจักรยานเรื่อยๆ ชมวิวใต้เงาร่มไม้ใหญ่น้อย ศึกษาความเป็นธรรมชาติของพื้นที่ เช่น นิเวศดงจาก ต้นตีนเป็ดทะเล ตามเส้นทางยังผ่านหอดูนก และสะพานข้ามบึง ได้ชมธรรมชาติที่มีระบบนิเวศแบบต่างๆ

- ป่าชายเลน (Mangrove Forest) เป็นพื้นที่ใกล้น้ำ เป็นแหล่งอนุบาลสัตว์น้ำ มีต้นไม้แบบป่าน้ำกร่อย เช่น ต้นลำพู ต้นจาก เป็นหลัก มีพืชชนิดอื่นๆ เสริม เช่น โกงกางใบเล็ก ปอทะเล จิกทะเล โปรงแดง พังกาหัวสุมดอกขาว หวายลิง เป็นต้น

- นิเวศดงจาก ก็เป็นส่วนหนึ่งของระบบนิเวศน้ำกร่อย ที่เกิดในพื้นที่ที่ได้รับทั้งน้ำเค็มจากทะเล และน้ำจืดจากแม่น้ำ พอน้ำขึ้นมีน้ำทะเลเข้ามามาก พื้นที่ก็มีความเค็มสูง เวลาน้ำลงหรือช่วงหน้าฝนมีน้ำจืดมากกว่าทำให้ดินจืดลง บริเวณนี้จึงมีเฉพาะพืชบางชนิด โดยเฉพาะพืชจำพวกปาล์มที่เรียกว่า ต้นจาก ขึ้นหนาแน่น บ้างก็เรียกป่าจาก รวมถึงพืชชนิดอื่นๆ เช่น ต้นลำพู ปรงทะเล หวายลิง สัตว์น้ำที่พบเป็นพวกปลาเสือพ่นน้ำ ปลากระดี่หม้อ เป็นต้น

- ป่าบึงชุ่มน้ำ (Freshwater Swamp Forest) เป็นพื้นที่ลุ่ม มีน้ำขังในฤดูฝน มีพันธุ์ไม้ต่างๆ เช่น มะกล่ำต้น ทองหลาง ไทรย้อยใบแหลม โพธิ์ ลำดวน หว้า แคน้ำ ชำมะเลียง เป็นต้น

- ป่าดิบลุ่มต่ำ (Tropical Lowland Forest) เป็นพื้นที่ดอน อาจมีน้ำท่วมถึงในฤดูน้ำหลาก แต่ไม่มีน้ำขัง สภาพเดิมมีไม้สกุลยาง เช่น ตะเคียนทอง ไม้พะยอม มะพลับ มะกล่ำต้น ยางนา ลำดวน จันทน์หอม จำปา อบเชย ข่อย เป็นต้น