กรุงเทพมหานคร

กรุงเทพมหานคร เมืองหลวงของไทยในปัจจุบัน มีประวัตินับย้อนกลับไปในราวสมัยอยุธยาตอนกลาง สมเด็จพระไชยราชาธิราช แห่งกรุงศรีอยุธยา ทรงดำริว่า ช่วงปลายแม่น้ำพระยาบางช่วงมีความคดเคี้ยวมาก คุ้งน้ำวกไปมาหลายสิบกิโลเมตร ทำให้เสียเวลาในการเดินเรืออ้อมลำน้ำนาน และทรงเห็นว่า แผ่นดินช่วงหนึ่งแคบจนเดินถึงกันได้ไม่ไกลนัก ในปีพ.ศ.2085 จึงโปรดฯ ให้ขุดคลองลัดบางกอกเชื่อมช่วงคอคอดให้ถึงกัน จนทำให้กระแสน้ำนั้นเปลี่ยนเส้นทาง คลองที่ขุดขึ้นมาใหม่ กลายเป็นเส้นทางหลักของแม่น้ำเจ้าพระยาแทน (ช่วงที่ไหลผ่านหน้าโรงพยาบาลศิริราช มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ท่าพระจันทร์ ท่าราชวรดิฐ วัดอรุณ ท่าเตียน) ส่วนทางน้ำเดิมที่คดโค้งนั้น กลายมาเป็นคลองบางกอกใหญ่ และคลองบางกอกน้อยในปัจจุบัน

ในสมัยกรุงศรีอยุธยา บริเวณนี้มักจะถูกเรียกขานว่า บางกอก เป็นเส้นทางเข้าออกสู่ทะเลในการติดต่อค้าขาย กับนานาประเทศ เป็นเมืองหน้าด่านสำคัญ คอยเก็บภาษีเรือบรรทุกสินค้า โดยเฉพาะในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ยุคเฟื่องฟูด้านการค้ากับชาวต่างชาติ มีทั้งอังกฤษ ฝรั่งเศส โปรตุเกส ฮอลันดา ญี่ปุ่น จีน อินเดีย เข้ามาแลกเปลี่ยนค้าขาย จนเกิดเหตุกระทบกระทั่งกันในบางครั้ง ในปี พ.ศ.2228 สมเด็จพระนารายณ์จึงโปรดฯ ให้สร้างป้อมวิไชยเยนทร์ ที่เมืองธนบุรี ทั้งสองฝั่งของแม่น้ำ เพื่อป้องกันข้าศึกทางทะเล ต่อมาในสมัยพระเพทราชาได้รื้อป้อมทางฝั่งตะวันออกลง เหลือไว้เพียงทางฝั่งตะวันตก

ลุ่ล่วงมาจนถึงปี พ.ศ.2310 คราวที่พม่าตีกรุงศรีอยุธยาแตกพ่าย พม่าได้ยึดเมืองธนบุรีไว้ และแต่งตั้งให้นายทองอินเป็นเจ้าเมือง เมื่อสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ทรงกอบกู้เอกราชกรุงศรีอยุธยาคืนมา ทรงยึดเมืองธนบุรีกลับคืนมาด้วย จากนั้นทรงเห็นว่าเมืองธนบุรี มีป้อมตั้งอยู่แล้ว เหมาะกับทางยุทธศาสตร์ และสะดวกต่อการเดินทัพ จึงสร้างพระราชวังธนบุรี ปรับปรุงป้อมวิไชยเยนทร์ และเปลี่ยนชื่อใหม่เป็น ป้อมวิชัยประสิทธิ์ จากนั้นสถาปนาราชธานีใหม่ โดยพระราชทานนามว่า "กรุงธนบุรีศรีมหาสมุทร"

กรุงธนบุรีเป็นราชธานีเพียง 15 ปี ในปีพ.ศ.2325 พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ 1 ทรงขึ้นครองราชย์เป็นปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรี แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ โปรดเกล้าฯ ให้ย้ายราชธานีมาทางฝั่งตะวันออกแทน ด้วยทรงเห็นว่ามีชัยภูมิที่เหมาะกว่า จากนั้นได้สร้างพระราชวังหลวง มหามณเฑียร และวัดพระแก้วขึ้นในเขตพระบรมมหาราชวัง โดยให้ตั้งอยู่ถัดจากแม่น้ำเจ้าพระยา ใช้แม่น้ำเป็นคูเมืองธรรมชาติ ทั้งยังสร้างกำแพงเมือง และป้อมปราการโดยรอบ ขุดคลองรอบกรุง จนมีลักษณะเป็นเกาะรัตนโกสินทร์ แล้วทรงพระราชทานนามราชธานีใหม่แห่งนี้ว่า "กรุงเทพมหานคร

กรุงเทพมหานคร เมืองหลวงของไทย ที่ชาวต่างชาติยังคงเรียกติดปากตามชื่อเดิมว่า Bangkok (บางกอก) เมืองที่เป็นที่รู้จักไปทั่วโลก เป็นที่ดึงดูดใจนักท่องเที่ยวมากที่สุดแห่งหนึ่ง เมืองที่เต็มไปด้วยศิลปะวัฒนธรรมเก่าแก่ ความวิจิตรงดงามของวัดวาอาราม พระบรมมหาราชวัง เมืองที่บอกเล่าความเป็นมาของสยาม ผสมผสานความศิวิไลซ์ก้าวล้ำ ความทันสมัย ตึกรามสูงใหญ่ แหล่งรวมศูนย์การค้าระดับชั้นนำ มีผู้คนหล่อหลอมรวมกัน หลากหลายเชื้อชาติ ศาสนา คนรุ่นเก่า หนุ่มสาวยุคใหม่ รวมอยู่ในหัวใจของประเทศ ดั่งคำขวัญที่ว่า

"กรุงเทพฯ​ ดุจเทพสร้าง เมืองศูนย์กลางการปกครอง วัดวัง งามเรืองรอง เมืองหลวงของประเทศไทย"

กรุงเทพฯ หรือ กรุงเทพมหานคร แปลได้ว่า "เมืองอันกว้างใหญ่ของหมู่เทพเทวดา" เป็นเพียงคำขึ้นต้น ที่ตัดทอนมาจากชื่อเต็มๆ ของกรุงเทพฯ ที่มีความยาวมากจนได้รับการบันทึกไว้ในกินเนสบุ๊คว่า เป็นเมืองที่มีชื่อยาวที่สุดในโลก ชื่อเต็มกรุงเทพฯ นั้นคือ

"กรุงเทพมหานคร อมรรัตนโกสินทร์ มหินทรายุธยา มหาดิลกภพ นพรัตนราชธานีบุรีรมย์ อุดมราชนิเวศน์มหาสถาน อมรพิมานอวตารสถิต สักกะทัตติยวิษณุกรรมประสิทธิ์"

แปลออกมาได้ว่า "เมืองอันกว้างใหญ่ ดั่งนครของหมู่เทพ เป็นที่ประทับของพระแก้วมรกต เมืองหลวงอันยิ่งใหญ่เป็นอมตะ มีความงดงาม เต็มไปด้วยแก้วเก้าประการ มีพระบรมมหาราชวังใหญ่โตมากมาย ราวกับวิมานของหมู่เทพเทวดา ที่พระอินทร์ (ท้าวสักกเทวราช*) ทรงบัญชาให้ นายช่างใหญ่จากสวรรค์ชั้นฟ้า (พระวิษณุกรรม**) สร้างขึ้นเพื่อเป็นที่ประทับของพระราชาผู้ที่อวตารลงมาจากสวรรค์"

* ท้าวสักกเทวราช หรือเรียกสั้นๆ ว่าท้าวสักกะ มักจะหมายถึงพระอินทร์ หรือเทพผู้ปกครองสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ ที่เหนือทวยเทพทั้งปวง

** พระวิษณุกรรม หรือพระวิศวกรรม (ไม่ใช่ "พระวิษณุ" ของศาสนาฮินดู) เป็นเทวดานายช่างใหญ่ของพระอินทร์ ผู้สร้างเครื่องมือ สิ่งของต่างๆ ให้แก่มนุษย์ ตามความหมายในชื่อของกรุงเทพฯ หมายถึง พระอินทร์บัญชาให้พระวิษณุกรรมสร้างขึ้น

กรุงเทพมหานคร มีพื้นที่ประมาณ 1,568 ตารางกิโลเมตร ใหญ่เป็นอันดับที่ 68 ของไทย มีประชากร 5,686,646 คน (ปี 2559) มากเป็นอันดับ 1 ของประเทศ แต่เดิมพื้นที่ถูกแบ่งโดยแม่น้ำเจ้าพระยา ฝั่งที่อยู่ทางทิศตะวันตก เรียก จังหวัดธนบุรี และจังหวัดพระนคร จนกระทั่งยุครัฐบาลจอมพลถนอม กิตติขจร ในพ.ศ.2514 ได้รวมจังหวัดธนบุรี และจังหวัดพระนครเข้าด้วยกัน แล้วเปลี่ยนชื่อเป็น นครหลวงกรุงเทพธนบุรี หลังจากนั้นในปี พ.ศ.2515 จึงเปลี่ยนเป็นชื่อ กรุงเทพมหานคร หรือนิยมเรียกกันสั้นๆ ว่า กรุงเทพฯ ส่วนคำว่าธนบุรี และพระนคร นั้น ก็ยังมีคนใช้เรียกอ้างอิงเขตพื้นที่ และสถานที่ต่างๆ

เพื่อความเข้าใจที่ชัดเจนขึ้น ดูได้ตามด้านล่างนี้
- ฝั่งตะวันตกของแม่น้ำเจ้าพระยา เรียกว่า ฝั่งธนบุรี
- ฝั่งตะวันออกของแม่น้ำเจ้าพระยา เรียกว่า ฝั่งพระนคร

การแบ่งเขตการปกครอง
กรุงเทพมหานครเป็นจังหวัดที่มีเขตการปกครองเยอะที่สุดถึง 50 เขต เขตที่มีขนาดเล็กที่สุดอยู่บริเวณใจกลางกรุงเทพฯ คือเขตสัมพันธวงศ์​ และเขตที่มีขนาดใหญ่ที่สุด คือ เขตหนองจอก มีพื้นที่ติดทะเลเพียงเขตเดียว คือ แขวงท่าข้าม เขตบางขุนเทียน คนมักจะเรียกว่า ทะเลบางขุนเทียน หรือ ทะเลกรุงเทพฯ มีความยาวช่วงติดทะเลประมาณ 5.8 กิโลเมตร ซึ่งเป็นพื้นที่ที่เกิดปัญหาถูกน้ำทะเลกัดเซาะรุนแรงอยู่ในขณะนี้

การแบ่งกลุ่มตามพื้นรับผิดชอบเป็น 6 กลุ่ม

ลักษณะภูมิประเทศ

กรุงเทพมหานคร อยู่บนพื้นที่บริเวณดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ* ที่เกิดจากแม่น้ำพัดพาเอาตะกอนขนาดเล็ก ละเอียด จำพวกทรายละเอียด และดินเหนียว ลงมาตามลำน้ำ แล้วพากันมาตกตะกอนทับถมกันทางตอนล่าง เกิดเป็นบริเวณที่ราบลุ่มขนาดใหญ่ แหล่งสะสมของดินเหนียวละเอียดที่อุ้มน้ำได้ดี มีแร่ธาตุ เหมาะกับการเพาะปลูก ในสมัยอยุธยา พื้นที่แถบนี้จึงเป็นแหล่งปลูกข้าว ทำสวนผัก ผลไม้ กล้วยไม้ ทั้งยังมีการขุดคลองเพิ่มเติมเพื่อการชลประทาน ให้พื้นที่ส่วนที่อยู่ห่างจากแม่น้ำ ผันน้ำเข้าไปทำการเกษตร แต่ที่เป็นปัญหาก็คือ พื้นที่กรุงเทพมหานครเป็นที่ราบต่ำ สูงกว่าระดับน้ำทะเลปานกลางเพียง 1.5-2 เมตร ดังนั้นเวลาฝนตก จึงมักจะระบายน้ำได้ช้า และเกิดน้ำท่วมบ่อยครั้ง

* ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ (River Delta) เป็นบริเวณที่น้ำในแม่น้ำช่วงที่ไหลออกสู่ทะเล จะพัดพาเอาตะกอนเล็กๆ มากับน้ำ แล้วตกตะกอนทับถมกันแถวปากแม่น้ำ ตะกอนจะค่อยๆ สะสม ทั้งหิน กรวด ทราย ทรายแป้ง ดินเหนียว ทับถมกันจนทำให้แม่น้ำไหลช้าลง และตะกอนเพิ่มมากขึ้น และกลายเป็นแผ่นดินบกในที่สุด

แม่น้ำลำคลอง

- แม่น้ำเจ้าพระยา เป็นแม่น้ำสายที่ไหลผ่านใจกลางเมือง ทั้งยังเป็นแม่น้ำสายสำคัญของไทย มีความยาว 372 กิโลเมตร ไหลจากต้นน้ำทางตอนบนของประเทศ ลงมาออกยังปากอ่าวไทย โดยมีต้นกำเนิดจากแม่น้ำ 4 สาย คือ แม่น้ำวัง + แม่น้ำปิง และ แม่น้ำยม + แม่น้ำน่าน มาบรรจบกันที่ตำบลปากน้ำโพ อำเภอเมือง จังหวัดนครสวรรค์ แล้วไหลลงมาทางใต้ ผ่านจังหวัดอุทัยธานี ชัยนาท สิงห์บุรี อ่างทอง อยุธยา ปทุมธานี นนทบุรี กรุงเทพฯ และสมุทรปราการ ออกสู่อ่าวไทยระหว่างตำบลท้ายบ้าน และตำบลแหลมฟ้าผ่า อำเภอพระสมุทรเจดีย์ กับ ตำบลท้ายบ้าน อำเภอเมืองสมุทรปราการ

- ลำคลอง ในกรุงเทพมหานคร มีจำนวนมากกว่า 1,161 คลอง มีทั้งคลองธรรมชาติ และคลองที่ขุดขึ้นใหม่ ซึ่งมีการขุดคลองมาตั้งแต่สมัยอยุธยา เพื่อยุทธศาสตร์ทางการรบ ขุดคลองทางลัดเพื่อย่นระยะการเดินทาง ขุดคลองเชื่อมแม่น้ำเพื่อการคมนาคม และลำเลียงขนส่ง ขุดคลองเพื่อทดน้ำสำหรับการเพาะปลูกในที่ห่างไกลน้ำ เป็นต้น

ภูมิอากาศในเขตกรุงเทพมหานคร

- ฤดูร้อน (เดือนกุมภาพันธ์ - เมษายน) เป็นช่วงที่มีลมประจำท้องถิ่นประเทศไทยที่เรียกว่า "ลมตะเภา" พัดจากบริเวณอ่าวไทยขึ้นบก ผ่านกรุงเทพมหานคร ขึ้นไปยังภาคกลางตอนล่าง

- ฤดูฝน (เดือนพฤษภาคม - ตุลาคม) มาจากอิทธิพลลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้พัดผ่าน ทำให้คนกรุงเทพฯ มักจะมีฝนในช่วงบ่าย-ค่ำ ฝนจะตกหนักที่สุดในเดือน พฤษภาคม และ กันยายน

- ฤดูหนาว (เดือนพฤศจิกายน - กุมภาพันธ์) ได้รับอิทธิพลลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ จึงมีอากาศเย็น ไม่ถึงกับหนาวจัด

กรุงเทพฯ - เมืองแห่งความเป็นศูนย์กลาง